Περιοδικό ELLE Έρευνα – 01/11/2013

Περιοδικό ELLE Έρευνα – 01/11/2013 – Οπτογενετική

Μια καινούργια επιστημονική μέθοδος αναλαμβάνει να κάνει …ζάπινγκ στον εγκέφαλο μας και να μας απαλλάξει από σοβαρές ασθένειες και ψυχικές διαταραχές.

Οπτογενετική θα νικήσει κατάθλιψη, αλτσχάϊμερ, βουλιμία; (της Νάντιας Γιαννούλη)

Αθήνα 2030. Ένα νεαρό κορίτσι περνάει την πόρτα ενός ιατρείου κάπου στην Πανεπιστημίου. Τον τελευταίο καιρό αισθανόταν συνεχώς θλιμμένη και γι’αυτό έκλεισε ραντεβού για ένα…σέρβις εγκεφάλου.

Υπόθεση ρουτίνας: ο ειδικός παίρνει στα χέρια του το μαγικό λέιζερ. Με το πάτημα ενός κουμπιού ενεργοποιεί τους νευρώνες που σχετίζονται με την αισιοδοξία και πιέζοντας ένα άλλο ρυθμίζει εκείνους που της προκάλεσαν κατάθλιψη. Λίγα λεπτά αργότερα, η κοπέλα αποχαιρετά το γιατρό χαμογελώντας.

Μπορεί τα παραπάνω να θυμίζουν σενάριο sci-fi ταινίας, όμως απ’ότι, φαίνεται είναι ζήτημα μόλις λίγων χρόνων για να γίνουν πραγματικότητα. Τουλάχιστον αυτό δείχνουν τα πρώτα ερευνητικά αποτελέσματα. Αν οι επιστήμονες τα καταφέρουν, πολύ σύντομα τα αντικαταθλιπτικά θα αποτελούν απλώς παρελθόν, οι επόμενες γενιές δεν θα ξέρουν τι θα πει Prozac και ασθένειες όπως η κατάθλιψη θα θεραπεύονται ανώδυνα σε λίγα μόλις λεπτά.

Brain…Through

Αυτή τη στιγμή σε όλα τα πλάτη και τα μήκη της γης, νευροεπιστήμονες, βιολόγοι και γενετιστές βρίσκονται κλεισμένοι στα εργαστηριά τους και εργάζονται σκληρά για τον ίδιο σκοπό: επιχειρούν να χαρτογραφήσουν τον ανθρώπινο εγκέφαλο, να εισχωρήσουν στην πιο μικρή γωνία του, να καταλάβουν όλα όσα συμβαίνουν στους σκοτεινούς λαβύρινθους του για να μπορούν μελλοντικά να παρεμβαίνουν σ’αυτόν. Γρήγορα, στοχευμένα, αποτελεσματικά και από…μακριά.

Πριν από λίγες μέρες μάλιστα ξεκίνησε το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Human Brain, ίσως το πιο φιλόδοξο στην ιστορία της νευρολογίας. Σ’αυτό συμμετέχουν επιστήμονες από 135 κορυφαία διεθνή ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια. Πεδίο μελέτης, ο ανθρώπινος εγκέφαλος και η ανάπτυξη της κατάλληλης τεχνολογίας που θα ανοίξει νέους δρόμους στην καταπολέμηση της κατάθλιψης. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στην Αμερική με τον Ομπάμα να υπόσχεται χρηματοδότηση ύψους 3 δισ. δολαρίων για τις ανάγκες αντίστοιχου πρότζεκτ με το όνομα RDoC.

Ωραία μέχρι εδώ.Τί ακριβώς όμως κάνουν τόσοι ειδικοί, τι θέλουν πρακτικά να πετύχουν; Η απάντηση προκύπτει αν επιχειρήσετε ένα νοερό ταξίδι στο ανθρώπινο μυαλό.

Ένα Gps για τον εγκέφαλο

Φανταστείτε μια ξένη πολη στην οποία έχετε βρεθεί για διακοπές. Αν πράγματι θέλετε να τη γνωρίσετε και να πιάσετε τον παλμό της, δεν φτάνει να επισκεφτείτε μόνο τους κεντρικούς δρόμους, τα τουριστικά σοκάκια και τα must αξιοθέατα. Επιβάλλεται μια βόλτα στις φτωχογειτονιές, στα πλούσια προάστια, στα κακοφωτισμένα στενά. Μόνο έτσι θα τη μάθετε αλλά και θα αντιληφθείτε περισσότερα πράγματα για τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που επικρατούν εκεί. Ε, κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στο νου. Οι ευρευνητές, λοιπόν, προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα GPS, το οποίο θα τους επιτρέπει να βρίσκονται ανά πάσα στιγμή στο νευρώνα που θέλουν. Και, το κυριότερο, να μπορούν να κατανοήσουν σε ποιές συνάψεις (σκεφτείτε το σαν μια λεωφόρο με διασταυρώσεις) έχει δημιουργηθεί μποτιλιάρισμα ώστε να μπορούν να τις διορθώσουν. Στην περίπτωση ενός ατόμου με κατάθλιψη, για παράδειγμα, ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου του λειτουργούν διαφορετικά από τις αντίστοιχες ενός ευτυχισμένου ανθρώπου.

Ο διακόπτης των νευρώνων

Και κάπου εδώ έρχεται η οπτογενετική, η πιο ελπιδοφόρα μέθοδος, που μπορεί να είναι ακόμη σε πειραματικό στάδιο, αλλά έχει καταφέρει να φέρει στο φως πολλές άγνωστες μέχρι τώρα πτυχές του εγκεφάλου. Σε αντίθεση με άλλες τεχνικές, όπως η ηλεκτρική διέγερση, η συγκεκριμένη δεν παρουσιάζει παρενέργειες, ενώ είναι ιδιαίτερα ακριβής, αφού μέσω αυτής οι επιστήμονες μπορούν να φτάσουν στα πιο σκοτεινά σημεία του εγκεφάλου και να επέμβουν σε συγκεκριμένουσ νευρώνες χωρίσ να αγγίξουν άλλους. Και μάλιστα σε χρόνο ρεκόρ. Επίσης, χάρη στην οπτογενετική, υπάρχει πια η δυνατότητα να παρατηρηθούν οι επιδράσεις που έχουν στο σώμα αλλα και τη συμπεριφορά μας όλα τα δίκτυα των νευρώνων. Πώς όμως γίνονται όλα αυτά; Η οπτογενετική λειτουργεί σαν ένα απλό τηλεκοντρόλ. Οι ειδικοί εισάγουν στον οργανισμό μια γενετική πληροφορία μέσω ενός ακίνδυνου ιού δημιουργώντας φωτοευαισθησία στα εγκεφαλικά κύτταρα. Έτσι αυτά μπορούν να ελεγχθούν ανά πάσα στιγμή από μακριά, να «ανάψουν» ή να «σβήσουν» με μία μόνο λάμψη φωτός. Κάτι αντίστοιχο, δηλαδή, με το συμβατικό τηλεχειριστήριο που ανοιγοκλείνει τις συσκευές στο σπίτι ή μας βοηθά να κάνουμε ζάπινγκ στην τηλεόραση.

Φώς στις ασθένειες

Η οπτογενετική δεν στοχεύει μόνο στην καταπολέμηση της κατάθλιψης και των νευρώσεων αλλά και στη θεραπεία άλλων ασθενειών, όπως η σχιζοφρένεια, η επιληψία, το Αλτσχάιμερ, καθώς επίσης και διατροφικών διαταραχών(βουλιμία, ανορεξία).

Μια νέα, χαρούμενη εποχή

Μέχρι στιγμής οι ερευνητές έχουν εφαρμόσει τη μεθοδό τους σε πειραματόζωα και έχουν καταφέρει να ελέγξουν επιτυχώς πολλές εγκεφαλικές λειτουργίες τους, να τα απαλλάξουν από τους φόβους και αν διώξουν μακριά τα δυσάρεστα συναισθήματα. Αν όλα αυτά εφαρμοστούν και σε εμάς, τότε μιλάμε για το τέλος μιας εποχής και την αρχή μιας καινούργιας. Μέχρι σήμερα γνωρίζαμε ότι μια λύση για την κατάθλιψη είναι η φαρμακευτική αγωγή. Ουσίες όπως η φλουοξετίνη(το γνωστό Prozac) διέγειραν το νευροδιαβιβαστή σεροτονίνη στις υπεύθυνες για τη διάθεση περιοχές, επηρεάζοντας όμως αρνητικά και τα συγγενικά δίκτυα που σχετίζονταν με τη σεξουαλική απόλαυση. Επίσης απαιτούνταν εβδομάδες μέχρι να αρχίσει να φαίνεται η δράση του φαρμάκου, ενώ η λήψη του συνοδευόταν πολλές φορές και από άλλες ανεπιθύμητες ενέργειες (π.χ. αύξηση σωματικού βάρους). Η οπτογενετική έρχεται, λοιπόν, να κατατροπώσει την κατάθλιψη, να την εξαφνίσει για πάντα με το πάτημα ενός κουμπιού. Ο νευρολόγος-ψυχίατρος Δημήτρης Κουντούρης επισημαίνει: «Πρόκειται για μια σχετικά καινούργια μέθοδο που ξεκίνησε από την Αμερική και αναπτύσεται την τελευταία δεκαετία και σε άλλες χώρες. Στη Γερμανία, για παράδειγμα, βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο. Με απλά λόγια, έχουμε το φως σαν σινιάλο ή σήμα σε κυτταρικό επίπεδο που, χωρίς να πειράζει κάτι, ενεργειακά δημιουργεί τέτοιους συνδυασμούς ώστε να προκύπτουν νέες πρωτεϊνες. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι με αυτή τη διαδικασία θα είναι δυνατόν να αντικαταστήσουν τα ψυχοφάρμακα. Η αλήθεια είναι ότι βρισκόμαστε στη δεκαετία που ενδέχεται να σηματοδοτήσει το τέλος των ψυχοφαρμάκων. Η νευροεπιστήμη αρχίζει να παρουσιάζει καινούργιες μεθόδους θεραπείας, ανώδυνες, ακίνδυνες και κυρίως φθηνές».

Ζάπινγκ στο μυαλό μου;

Η επιστημονική κοινότητα πιστεύει πολύ στις δυνατότητες της οπτογενετικής. Ελπίζει μάλιστα πως μέσα στην επόμενη δεκαετία είναι πολύ πιθανό να αρχίσει να εφαρμόζεται με επιτυχία ευρέως, όχι μόνο στα πειραματόζωα, αλλά και στους ανθρώπους. Σίγουρα τα πλεονεκτήματα είναι πολλά. Ωστόσο υπάρχει μια επιφύλαξη, ένας προβληματισμός σε σχέση με την ηθική διάσταση αυτής της μεγάλης ανακάλυψης. Αν κάποιος μπορεί να μας θεραπεύσει χρησιμοποιώντας μόνο ένα τηλεκοντρόλ, τότε έχει τη δυνατότητα -αν το θελήσει- να αλλάξει και τα θέλω, τις επιθυμίες, τα όνειρα μας; Να μας κάνει υποχείρια, παιχνίδια χωρίς βούληση στα χέρια του; Ο ψυχίατρος Λευτέρης Μέλλος αναφέρει: «Οι επεμβατικές μέθοδοι έχουν εκ των πραγμάτων πολύ αυστηρές προδιαγραφές και στα αρχικά τους στάδια περιορισμένες δυνατότητες εφαρμογής. Ισχύει ότι σιγά σιγά προσανατολιζόμαστε προς αυτές τις θεραπείες. Χρειάζονται όμως προσοχή και σύνεση για να μπορέσουμε να αξιοποιήσουμε με θετικό τρόπο αυτές τις δυνατότητες. Τίθενται αρκετά σοβαρά ζητήματα ηθικής». Αν, λοιπόν, οι ειδικοί μπορούν με ένα φλάς, σαν να τραβούσαν μια φωτογραφία, να μας απαλλάξουν από ασθένειες που φθείρουν την ψυχή και το σώμα, που μας κρατούν πίσω και μας στερούν τις μικρές χαρές τις ζωής, τότε η επιστήμη θα έχει χαρίσει στην ανθρωπότητα το μεγαλύτερο δώρο. Αυτό το θαυματουργό φως όμως πρέπει να χρησιμοποιηθεί αποκλειστικά στη θεραπεία συγκεκριμένων προβλημάτων, όχι στην αλλάγη της προσωπικοτητάς μας. Γιατί είναι ευλογία να είμαστε μια κοινωνία υγιών πολιτών, αλλά κατάρα να είμαστε πανομοιότυποι, «τέλειοι». Άλλωστε αυτή είναι η γοητεία του ανθρώπου: τα καλά και τα στραβά του, η ιδιορρυθμία, το ταλέντο, η κωμική και τραγική του πλευρά…